2025 жылдан бастап еліміздің қылмыстық заңнамасында азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған маңызды өзгерістер күшіне енді. Бұл өзгерістер – қоғамда құқықтық мәдениетті нығайтудың, адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз етудің және Шымкент қаласында құқықтық сананы арттырудың маңызды бөлігі болып отыр.Жаңа заң – «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қылмыстық заңнаманы оңтайландыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» құжаты. Ол халық арасында жиі талқыланып жүрген өзекті тақырыптарға, атап айтқанда адам ұрлау және некеге мәжбүрлеу әрекеттеріне қатысты қатаң ережелер енгізді.
Адам ұрлауға қатысты жаңа талап
Бұған дейін Қылмыстық кодекстің 125-бабында ерекше ескерту бар болатын: егер адамды ұрлаған тұлға оны ерікті түрде босатса, қылмыстық жауапкершіліктен босатылуы мүмкін еді. Енді бұл мүмкіндік алынып тасталды. Жәбірленуші еркімен босатылған күннің өзінде қылмыскер заң алдында жауап береді. Бұл түзету – әрбір адамның жеке бас бостандығын қорғауды күшейтуге бағытталған нақты қадам.
Некеге мәжбүрлеу – қылмыс
Қылмыстық кодекске жаңа 125-1-бап «Некеге мәжбүрлеу» енгізілді. Бұған дейін мұндай әрекеттер көбінесе әлеуметтік тұрғыда айыпталса да, заң жүзінде нақты қылмыс ретінде қарастырылмайтын. Енді некеге еркінен тыс мәжбүрлеу – қылмыстық құқықбұзушылық болып саналады.
Мұндай әрекет үшін:
- айыппұл;
- түзеу немесе қоғамдық жұмыстар;
- бас бостандығын шектеу;
- бас бостандығынан айыру сияқты жазалар қарастырылған.
Жаза қылмыстың ауырлығына байланысты жеңіл шарадан бастап 2000 айлық есептік көрсеткішке дейін айыппұлға немесе екі жылға дейін бас бостандығынан айыруға дейін тағайындалуы мүмкін. Ал егер мәжбүрлеу салдарынан ауыр зардаптар туындаса, жаза мерзімі 5 жылдан 10 жылға дейін ұзарады. Кәмелетке толмағандарға қатысты, зорлық-зомбылықпен немесе қызмет бабын пайдаланып жасалған әрекеттер үшін бұдан да қатаң жаза көзделеді.
Шымкент қаласында бұл өзгерістер қоғамға кеңінен түсіндірілуде. Қалалық прокуратура мен полиция департаменті тұрғындарға жаңа нормалардың мәнін жеткізіп, олардың күнделікті өмірге әсерін түсіндіруде. Мектептер мен колледждерде, жоғары оқу орындарында «Жеке бас бостандығы», «Отбасы құндылықтары» тақырыбында дәрістер өткізіліп, жастарға еркін таңдау құқығы мен заң алдындағы жауапкершіліктің маңызы түсіндірілуде.
Әйелдерге арналған дағдарыс орталықтары мен жастар ресурстық ұйымдары да жаңа заңды ақпараттандыру жұмыстарына белсенді араласып отыр. Құқық қорғаушылардың пікірінше, бұл өзгерістер ең алдымен әйелдер мен жасөспірімдерді қорғауға, қоғамда зорлық-зомбылыққа төзбеушілік мәдениетін қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Бұл заңнамалық өзгерістер әрбір азаматқа құқықтарын қорғауға болатындығын көрсетіп қана қоймайды, сонымен қатар, қоғамға «еркін таңдау – адамның ажырамас құқығы» деген ұстанымды бекітеді. Шымкентте құқықтық сананы арттырудың бір бөлігі ретінде жаңа заң – жастарға, ата-аналарға, ұстаздарға және жалпы тұрғындарға жеке кеңістік пен таңдау еркіндігін құрметтеу қажеттігін үйретіп отыр.
