Қазіргі таңда цифрлық технология өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Алайда интернеттің мүмкіндіктері артқан сайын алаяқтардың да айласы көбейіп келеді. Әсіресе Шымкент қаласында WhatsApp және әлеуметтік желілер арқылы азаматтарды алдау фактілері жиілеп отыр. Көп жағдайда алаяқтар адамның туысы немесе досы атынан хабарласып, “жедел ақша керек” деген сылтаумен өзге есепшотқа қаржы аударуды сұрайды.
Осындай хабарлама алған азаматтар, әдетте, туысына көмектесемін деген ниетпен ойланбастан ақша жібереді. Кейіннен олардың бұл әрекеті алаяқтардың құрған қақпаны екенін кеш түсінеді. Мұндай жағдайлар тұрғындарға материалдық қана емес, моральдық зиян да тигізеді.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 190-бабына сәйкес, алаяқтық — бөтеннің мүлкін алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы иемдену болып табылады. Мұндай әрекеттер үшін заң ірі көлемдегі айыппұл салудан бастап, 5 жылдан 10 жылға дейін бас бостандығынан айыру түріндегі жаза қарастырады. Сонымен қатар, банк картасын немесе шотты басқа тұлғаға пайдалануға берген адамдар да жауапкершілікке тартылады.
Шымкент қаласында прокуратура, полиция департаменті және мемлекеттік органдар бірлесе отырып, интернет-алаяқтықтың алдын алу бағытында жүйелі жұмыс жүргізуде. Арнайы түсіндіру іс-шаралары барысында тұрғындарға заң талаптары түсіндіріліп, күмәнді сілтемелерге өтпеу, бейтаныс тұлғаларға жеке деректер мен банк мәліметтерін бермеу керектігі ескертіледі.
Алаяқтар тек ақша сұрап қана қоймай, жалған ақпарат арқылы халықтың бұқаралық санасын манипуляциялауға да тырысады. Әлеуметтік желілерде тарайтын “жалған жаңалықтар” немесе “мемлекеттік төлем алу” секілді хабарламалар азаматтарды зиянды сайттарға кіргізіп, жеке мәліметтерін ұрлауға бағытталады. ҚР Қылмыстық кодексінің 274-бабында жалған ақпарат таратқан тұлғаларға әкімшілік және қылмыстық жауапкершілік көзделген.
Осыған байланысты Шымкент қаласында тұрғындардың құқықтық санасын арттыруға бағытталған кешенді жұмыстар жүргізілуде. Мектептер мен жоғары оқу орындарында «Құқықтық мәдениет және ақпараттық қауіпсіздік» сабақтары ұйымдастырылып, жастарға интернеттегі алаяқтық белгілері түсіндірілуде. Сондай-ақ әлеуметтік желілерде құқық қорғау органдары бейнероликтер мен инфографикалар жариялап, азаматтарды сақтыққа шақыруда.
Құқықтық сауаттылығы жоғары азамат жалған ақпаратқа сенбейді, жеке деректерін қорғай біледі және өз құқығын қорғаудың заңды жолдарын қолданады. Сондықтан Шымкент тұрғындарына басты кеңес — кез келген ақпаратты тек ресми дереккөзден тексеріп, ешқашан белгісіз адамдарға ақша аудармау.
